کیست تخمدان چیست؟
تخمدان‌ها یک جفت غده بیضوی شکل هستند که در دو طرف رحم قرار دارند و ازطریق لوله‌های فالوپ به یکدیگر متصل شده‌اند. تخمدان‌ها هورمون‌هایی مانند پروژسترون و استروژن (هورمون‌هایی که عادت ماهیانه را تنظیم می‌کنند) و تخمک تولید می‌کنند. در یک فرد سالم هر ماه یک تخمک کامل شده و به داخل رحم پرتاب میشود. در افرادی که دارای کیست تخمدان هستند، تخمک کامل خواهد شد اما به داخل رحم پرتاب نمی‌شود.
کیست تخمدان، توده‌های کیسه مانندی هستند که درونشان پر از مایع است و در داخل یا روی تخمدان رشد می‌کنند. اندازه این کیست‌ها به کوچکی نخود یا به بزرگی یک پرتقال است و در زمان تخمک‌گذاری ایجاد می‌شوند. بیشتر کیست‌های تخمدان خودبه‌خود یا با مصرف قرص در مدت 6 تا 8 هفته از بین می‌روند. اغلب کیست‌ها بدون علامت هستند، اما برخی از آن‌ها می‌توانند دردناک باشند یا قاعدگی سخت ایجاد کنند.
انواع کیست تخمدان
آن‌ها شامل تقسیم‌بندی زیر هستند:
کیست‌های عملکردی
اکثر کیست‌های تخمدان از نوع عملکردی هستند و در پاسخ به تغییرات بدن در چرخه قاعدگی شکل می‌گیرند.
- عملکردی: این نوع کیست تخمدان نتیجه عملکرد تخمدان‌ها بوده و در زمان آزاد شدن تخمک ایجاد میشود. کیست‌های عملکردی معمولا بدون درمان خاصی پس از گذشت یک ماه برطرف خواهند شد.
- فولیکولی: فولیکول در تخمدان مسئول آزاد کردن تخمک به‌عنوان بخشی از چرخه قاعدگی است. زمانی که تخمک توسط فولیکول آزاد نشود، کیست فولیکولی تشکیل شده است.
- جسم زرد: پس از آزادسازی تخمک توسط فولیکول، هورمونی به نام جسم زرد ترشح میشود. وجود کیست در این قسمت باعث جمع شدن مایع درون جسم زرد و رشد بیش از حد آن خواهد شد.
کیست‌های غیر عملکردی
برخی از کیست‌های تخمدان بر اثر یک بیماری بروز پیدا می‌کنند و ربطی به چرخه قاعدگی ندارند.
- سیست‌آدنوما: اغلب روی تخمدان‌ها ایجاد میشود که با مایعی رقیق، آبکی یا غلیظ و مخاطی پر خواهد شد.
- درموئید (تراتوم): این کیست‌ها از سلول‌های تشکیل‌دهنده انواع بافت بدن انسان همچون مو، پوست، دندان یا بافت مغز ایجاد می‌شوند.
- آندومتریوم: از بافتی که هر ماه در طول چرخه قاعدگی خونریزی میکند یعنی بافت آندومتر پر میشود.
- سرطان تخمدان: کیست تخمدان سرطانی توده جامد از سلول‌های سرطانی (تومورها) است.
علائم کیست تخمدان
کیست‌های تخمدان معمولا تا زمانی که کوچک است علائمی ندارد و شما از وجود آن مطلع نخواهید شد. اما علائم کیست تخمدان بزرگتر عبارت است از:
- درد لگن یا درد مبهم کمر
- احساس نفخ در قسمت پایین شکم
- درد هنگام مقاربت (dyspareunia)
- دوره قاعده دردناک
- حرکات روده دردناک
- تهوع
- احتمال استفراغ
علائم دفع کیست تخمدان
منظور از دفع کیست‌های تخمدان خارج شدن فیزیکی آن از بدن نیست، بلکه منظور از این عبارت ترکیدن کیست است که با لک‌بینی و خونریزی همراه خواهد بود. از دیگر علائم دفع کیست تخمدان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد شدید زیر شکم
- درد کمر
- خونریزی از واژن
- ورم شکم
- تب
- حالت تهوع
- احتمال استفراغ
- بی‌حسی در قسمت شکم
- سرگیجه
- حساس شدن به لمس شکم و لگن
- درد شانه و کتف
- زیاد شدن درد موقع نشستن
- سنگین بودن لگن
علت کیست تخمدان
علت اصلی بروز این مشکل آزادسازی تخمک در طول چرخه قاعدگی است. برخی دیگر از عوامل اثرگذار عبارت است:
- تولید مثل غیر طبیعی سلولی باعث ایجاد کیست درموئید و سیست‌آدنوما میشود.
- کیست‌های اندومتریوز در مراحل پیشرفته روی تخمدان به وجود می‌آیند.
- بیماری التهابی لگن که شامل نوعی عفونت‌های شدید هستند ،می‌توانند به تخمدان سرایت پیدا کنند و باعث بروز کیست شوند.
چه زمانی باید نگران کیست‌های تخمدان باشیم؟
کیست‌هایی که منجر به بروز علائم شده‌اند، اندازه بزرگی دارند و باید با دقت بیشتر مورد بررسی قرار بگیرند. در این صورت پزشک متخصص زنان با تعیین اندازه کیست ارزیابی میکند که به جراحی نیاز است یا خیر.
اگر برای شما سوال پیش آمده که چه اندازه کیست تخمدان خطرناک است باید بگوییم، کیست‌های بزرگتر از 50 تا 60 میلی‌متر نیاز به بررسی دقیق داشته و در اکثر مواقع جراحی خواهد شد.
عوارض کیست تخمدان
عوارض کیست‌های تخمدان نتیجه بیش از حد بزرگ شدن آن‌هاست که در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| عوارض | توضیحات |
| کیست سرطانی | اگر کیست تخمدان بعد از یائسگی ایجاد شود احتمال سرطانی شدن آن افزایش پیدا میکند. |
| کیست تخمدان پاره شده | در اکثر موارد کیست‌های عملکردی بدون داشتن علائم مشخصی پاره می‌شوند. اما برخی افراد در این مواقع با علائمی همچون درد شدید و تورم شکم مواجه خواهند شد. |
| پیچ‌خوردگی تخمدان | با بیش از حد بزرگ شدن تخمدان احتمال مخدوش شدن شکل آن‌ها یا پیچ خوردن تخمدان بیشتر میشود. در صورت ایجاد پیچ‌خوردگی خون به تخمدان نمی‌رسد و باعث مرگ آن خواهد شد که از علائم آن باید به تهوع، استفراغ، و درد بسیار شدید اشاره کرد. |
رژیم غذایی برای کیست تخمدان
اولین قدم در درمان کیست تخمدان، تغییر روش تغذیه است، زیرا خوراکی‌ها نقش مهمی در درمان این بیماری دارند. رژیم غذایی مناسب برای کیست‌های تخمدان شامل موارد زیر میشود:
- دریافت کربوهیدرات (نان، برنج، ماکارونی و سیب‌زمینی) را به حداقل برسانید.
- کالری کمتری دریافت کنید.
- غذاهای فیبردار همچون میوه، سبزیجات و حبوبات مصرف کنید.
- از مصرف بیش از اندازه غذاهای کنسروی، فرآوری شده و نمک سود خودداری کنید.
- از مصرف غذاهایی با چربی اشباع اجتناب کنید.
- نمک دریافتی را به حداقل برسانید.
- از خوردن همزمان ماست و سالاد همراه غذا بپرهیزید.
- خوردن مواد غذایی همچون شیر، میوه و تنقلات با یکدیگر به‌دلیل عدم توانایی معده برای هضم همزمان مشکل‌ساز میشود.
درمان کیست تخمدان
برای درمان کیست‌های تخمدان دکتر متخص زنان باید بر اساس علت ایجاد آن، سن بیمار و علائمی که بروز پیدا کرده‌اند، راه‌کار مناسب را انتخاب کند. اگر کیست تخمدان شما از نوع عملکردی باشد اغلب با گذشت چند هفته خودبه‌خود بهبود پیدا می‌یابد.
از همین‌رو زمانی‌که پزشک نوع کیست را عملکردی تشخیص داد، یک رویکرد انتظاری برای درمان پیشنهاد می‌دهد. بعد از گذشت چند هفته یا چند ماه سونوگرافی انجام میشود تا پزشک بررسی کند کیست از بین رفته یا خیر.
دیگر راه‌کارهای درمان کیست تخمدان شامل موارد زیر است:
دارودرمانی
بهترین دارو برای کیست تخمدان قرص‌های ضد بارداری است که برای توقف تخمک‌گذاری و پیشگیری از ایجاد کیست‌های بعدی تجویز میشود.
عمل کیست تخمدان
اگر کیست شما با علائم همراه باشد نشان دهنده بزرگ شدن آن است که در این صورت پزشک جراحی را توصیه خواهد کرد. انتخاب نوع عمل کیست تخمدان به اندازه و شکل ظاهر شدن آن در سونوگرافی بستگی دارد. انواع جراحی عبارتند از:
لاپاراسکوپی
در این روش پزشک با ایجاد برش کوچکی در شکم، دوربین مخصوصی را برای مشاهده اندام تناسلی و حفره لگن وارد بدن شما میکند. در صورت نیاز کیست‌های تخمدان توسط سیستکتومی تخمدان (برش کوچک) برداشته میشود.
لاپاراتومی
در صورتی که کیست تخمدان بیش از حد بزرگ باشد، پزشک با ایجاد برش طولی یا عرضی بر روی شکم اقدام به خارج کردن آن میکند. سپس با نمونه‌برداری از کیست در صورت سرطانی بودن آن، تصمیم‌گیری لازم با انکولوژیست زنان برای برداشت رحم و تخمدان‌ها انجام میشود.
درمان خانگی کیست تخمدان
در مواقعی که علائم ناشی از کیست‌های تخمدان محدود هستند، می‌توان آن‌ها را با برخی راه‌کارهای درمان خانگی برطرف کرد.
از طرفی دختران مجردی که درگیر این مشکل هستند نباید از قرض ضد بارداری برای درمان استفاده کنند، زیرا سیکل عادت ماهانه آن‌ها به‌هم می‌ریزد. بنابراین باید گفت درمان خانگی کیست تخمدان در دختر مجرد بهترین راه‌کار است که عبارتند از:
- استفاده از داروهای ضد درد (استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن) که بدون نسخه قابل تهیه هستند.
- گرما درمانی به کمک پد حرارتی می‌تواند به کاهش گرفتگی و درد عضلات کمک کند.
- حمام نمک باعث تسکین درد ناشی از کیست تخمدان میشود.
- بادام دارای سطح بالایی از منیزیم است که گنجاندن آن در رژیم غذایی باعث رفع درد و گرفتگی عضلات میشود.
- چای بابونه و زنجبیل با خواض ضد التهابی می‌تواند به گرفتگی عضلات ناشی از کیست‌های تخمدان کمک کند.
- با ایجاد تغییر در سبک زندگی خود همچون فعالیت بدنی منظم علائم کیست تخمدان را مدیریت کنید.
- انجام مدیتیشن، یوگا و تنفس عمق استرس و اضطراب درد ناشی از کیست‌های تخمدان را بهبود می‌بخشد.
- حفظ تناسب اندام در تولید هورمون‌های کنترل کننده کیست در تخمدان‌ها نقش مهمی دارد.