سرویکس یا دهانه رحم چیست؟

دهانه رحم یا گردن رحم یک عضو استوانه ای شکل است که واژن و رحم را به هم متصل می کند. دهانه رحم در پایین ترین قسمت رحم قرار گرفته و تولید مخاط را به عهده دارد. غلظت ترشحات مخاط در طول چرخه قاعدگی برای جلوگیری یا افزایش شانس بارداری تغییر می کند. همچنین در طول زایمان، دهانه رحم به طور عجیبی باز می شود تا جنین بتواند از آن عبور کند و در طول قاعدگی نیز دهانه رحم مقدار کمی باز می شود تا خون قاعدگی را از خود عبور دهد.

وظیفه سرویکس یا دهانه رحم

دهانه رحم چندین عملکرد مهم دارد که عبارتند از:
• تولید مخاط که در بارورترین مرحله چرخه قاعدگی، که به حرکت اسپرم از واژن به سمت رحم کمک می کند اتفاق می افتد؛
• باز شدن در حین زایمان برای عبور نوزاد از کانال زایمان؛
• محافظت از رحم در برابر باکتری ها و سایر اجسام خارجی.

نحوه عملکرد دهانه رحم در مراحل خاصی از چرخه قاعدگی و بارداری

– در دوران قاعدگی: در طول قاعدگی، دهانه رحم مقدار کمی باز می شود تا اجازه عبور خون قاعدگی از رحم و از طریق واژن را بدهد؛
– در طول لقاح: لقاح زمانی اتفاق می افتد که اسپرم از دهانه رحم عبور می کند تا وارد رحم شود و در نهایت تخمک را بارور کند. در حوالی تخمک گذاری، که شانس لقاح بسیار بالاست، دهانه رحم مخاط شفافی تولید می کند که به اسپرم کمک کرده تا به رحم برسد؛
– در دوران بارداری و زایمان: در دوران بارداری، مخاط دهانه رحم ضخیم می‌شود و یک سد ایجاد می کند که جنین در حال رشد را از عفونت محافظت می‌کند. هنگامی که یک زن به زایمان نزدیک تر می شود، مخاط دهانه رحم نازک شده و خارج می شود. همچنین در این زمان دهانه رحم نرم و کوتاه می شود.

طول سرویکس طبیعی

طول دهانه رحم معمولا در ایامی جز بارداری کوتاه است و به طور متوسط طول سرویکس طبیعی در افرادی که باردار نیستند حدود 25 میلی متر و سرویکس بسته است.

طول سرویکس در بارداری

دهانه رحم در بارداری بازتر می شود و فاصله محافظتی بیشتری بین جنین و خارج بدن شما ایجاد می کند. میانگین طول سرویکس طبیعی در هفته 8 اول بارداری تقریباً 41 میلی متر است. اما با پیشرفت بارداری، طول دهانه رحم دوباره کوتاه می شود تا برای زایمان آماده شود. در واقع، این کوتاه، باز، نازک و نرم شدن دهانه رحم است که به جنین اجازه می دهد تا از کانال زایمان عبور کند و به دنیا بیاید.
– طول سرویکس بین 16 تا 24 هفته: اندازه سرویکس معمولا بین 35 تا 48 میلی متر است. دهانه رحم کوتاه به طول کمتر از 25 میلی متر قبل از هفته 24 تعریف می شود.
– طولسرویکس در هفته های 32 تا 34: دهانه رحم به طور معمول شروع به نرم و کوتاه شدن می کند. بنابراین از اواسط تا اواخر سه ماهه سوم، طبیعی است که طول دهانه رحم کمتر از 3 سانتی متر باشد.

چرا طول سرویکس در بارداری مهم است؟
اطلاع از اندازه طول سرویکس راه خوبی برای پیش بینی وقوع زایمان زودرس است. طول سرویکس در بارداری ممکن است خیلی زود کوتاه شود و خطر زایمان زودرس را افزایش دهد. زایمان زودرس به زایمانی گفته می شود که بین هفته 20 تا 36 بارداری اتفاق می افتد. هرچه زایمان زودرس زودتر اتفاق افتد، خطرات سلامتی برای نوزاد بیشتر می شود.
تشخیص و درمان کوتاهی طول دهانه رحم برای جلوگیری از نارسایی دهانه رحم، نرم شدن و نیز باز شدن زودهنگام دهانه رحم مهم است.

دلایل کوتاه شدن سرویکس در بارداری
علت کاهش طول سرویکس؟ علت اصلی کوتاه شدن سرویکس، نارسایی دهانه رحم است که به آن دهانه رحم ناکارآمد نیز می گویند. این موضوع می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
• ضربه یا آسیب به دهانه رحم (مانند عمل کورتاژ که دهانه رحم دستکاری می شود که جز موارد نادر است.)؛
• آسیب به دهانه رحم در طول زایمان سخت؛
• قرار گرفتن در معرض داروی هورمونی دی اتیل استیل‌بسترول (یعنی در صورتی که مادر آن را در دوران بارداری مصرف کرده باشد.)؛
• پارگی دهانه رحم؛
• نارسایی دهانه رحم که می تواند مادرزادی باشد؛
• نقایص مادرزادی دهانه رحم.

علائم کوتاه شدن سرویکس در بارداری
دهانه رحم کوتاه در بارداری به خودی خود علائمی ایجاد نمی کند. با این حال، چند زنگ خطر وجود دارد که نشان می دهد ممکن است اندازه طول سرویکس کم شده باشد:
• سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری قبلی (کوتاهی طول دهانه رحم یکی از دلایل اصلی این سقط است.)؛
• زایمان زودرس در بارداری قبلی به دلیل شروع زایمان خود به خود قبل از هفته 37 بارداری؛
( البته دو زنگ خطر بالا در مادران شکم اول وجود نخواهد داشت. بنابراین ممکن است دلیلی نداشته باشد که به دهانه رحم کوتاه فکر کنیم.)
با این حال، در صورت داشتن نارسایی دهانه رحم ممکن است علائمی در دوران بارداری داشته باشید. در سه ماهه دوم بارداری، اگر هر یک از علائم زیر را داشتید، به پزشک خود اطلاع دهید:
• انقباض یا گرفتگی رحم؛
• درد یا فشار لگن؛
• هرگونه خونریزی و لکه بینی؛
• كمر درد؛
• تغییر ترشحات واژن.

تشخیص کوتاه شدن دهانه رحم در بارداری
اگر سابقه زایمان زودرس قبلی یا سابقه سقط جنین با دهانه رحم کوتاه در اعضای خانواده وجود داشته باشد، سونوگرافی ترانس واژینال برای بررسی اندازه سرویکس لازم است چرا که طول سرویکس در سونوگرافی به طور دقیق قابل تشخیص است.
اگر سابقه جراحی دهانه رحم یا زایمان زودرس داشته‌اید، پزشک ممکن است این اندازه‌گیری را در شروع سه ماهه دوم بارداری یا حدود 12 تا 14 هفته انجام دهد.
اگر اندازه دهانه رحم در این مرحله کمتر از 25 میلی متر باشد، پزشک تشخیص می دهد که دهانه رحم کوتاه است. اما توجه کنید اگر اندازه طول سرویکس به کمتر از 30 میلیمتر برسد زنگ خطر زایمان زودرس به صدا در میاید و مراقبت های بیشتری برای شما لازم است. یعنی نیاز است سونوگرافی های پی در پی انجام دهید تا مطمئن شویم اندازه سرویکس کمتر نشود.

درمان کوتاه شدن سرویکس در بارداری
درمان هایی وجود دارد که می تواند به تاخیر در زایمان زودرس تا حد امکان کمک کند. این درمان ها عبارتند از:
• سرکلاژ دهانه رحم: سرکلاژ دهانه رحم در اصل یک بخیه قوی است که دهانه رحم را محکم می بندد تا بیش از این باز نشود. اگر سابقه دهانه رحم کوتاه داشته اید، اندازه دهانه رحم شما کمتر از 25 میلی متر است، یا اگر نارسایی سرویکس یا دهانه رحم دارید، پزشک ممکن است برای جلوگیری از سقط جنین و حفظ سلامت نوزاد، سرکلاژ را در اوایل سه ماهه دوم توصیه کند. پزشک شما بخیه سرکلاژ را پس از اینکه زایمان برای شما ایمن شد، یعنی از اتمام 36 هفته تا 38 هفته، برمی دارد؛
• پروژسترون: در تحقیقات انجام شده آمپول یا شیاف پروژسترون در کاهش زایمان زودرس مفید گزارش شده است. در واقع، پروژسترون احتمال تکرار زایمان زودرس را برای زنانی که قبلاً زایمان زودرس داشته‌اند، نصف می کند؛
• پساری: پساری جایگزین جدیدتری برای سرکلاژ و پروژسترون در نظر گرفته می شود. پساری یک حلقه کوچک است که بدون نیاز به جراحی دور دهانه رحم قرار می گیرد و برای بستن آن طراحی شده است. در مقایسه سرکلاژ دهانه رحم و پساری نشان داده شده که پساری دهانه رحم ممکن است گزینه بهتری باشد؛
• استراحت در رختخواب: گاهی اوقات، پزشک ممکن است استراحت و نظارت مداوم را توصیه کند. استراحت می تواند از عدم رابطه جنسی یا فعالیت شدید گرفته تا استراحت مطلق و فقط برای ادرار کردن و خوردن از بستر خارج شدن باشد؛
با این حال، مهم است که توجه داشته باشید که استراحت مطلق در رختخواب برای جلوگیری از زایمان زودرس ثابت نشده است.

توجه کنید دهانه رحم کوتاه چیزی است که ممکن است از آن اطلاع نداشته باشید و به طور کلی در افراد غیرباردار مشکلی ایجاد نخواهد کرد. اما اگر باردار هستید، تشخیص کوتاهی دهانه رحم بسیار مهم است تا بتوانید درمان مناسب را دریافت کنید.